CÂU KỶ TỬ

Cây kỷ tử (khởi tử, địa cốt tử, câu khởi…) là một trong những vị thuốc được dùng phổ biến từ xa xưa. Theo nhiều nghiên cứu, dược liệu có tác dụng làm sáng mắt, chống lão hóa, tăng cường hệ miễn dịch, tăng cường chức năng thận, sinh lý…

Câu kỷ tử là gì? Thông tin chung, đặc điểm nhận biết

Tên gọi, phân nhóm

• Tên gọi khác: Kỷ tử, Khởi tử, Câu khởi, Địa cốt tử, Khủ khởi.
• Tên khoa học: Fructus Lycii.
• Họ khoa học: Họ Cà (Solanaceae).

Đặc điểm sinh thái

Mô tả: Cây câu kỷ tử là cây bụi mọc đứng, phân nhánh nhiều, cành mảnh, có gai ở kẽ lá. Lá cây nhẵn, cuống lá ngắn, phiến lá hình mũi mác. Phần hoa có kích thước nhỏ, mọ đơn độc ở kẻ lá hoặc chụm lại với nhau. Quả câu kỷ tử hình trứng, khi chín chuyển sang vàng đỏ hoặc đỏ sậm.

Phân bố: Dược liệu phổ biến tại một số tỉnh Trung Quốc như Vân Nam, Quảng Tây, Quảng Đông.

Bộ phận dùng, chế biến, bảo quản

Bộ phận dùng: Quả khô rụng (Fructus Lycii). Quả khô cây câu kỷ tử có hình bầu dục,chiều dài khoảng 0.5 -1 cm, đường kính 0.2 cm. Phần vỏ quả có màu đỏ tươi hoặc tím, nhăn nheo, bên trong có nhiều hạt hình tạng thận màu vàng, có vệt ở cuống quả.

Thu hái: Tháng 8 – 9 hằng năm. Nên hái quả chín đỏ vào lúc sáng sớm hoặc chiều mát, sau đó đem phơi trong bóng râm. Khi trái bắt đầu nhăn thì mới đem ra nắng phơi cho khô.

Bào chế:

• Lựa quả đỏ tươi đem tẩm với rượu vừa đều, để qua ngày, giã dập.
• Thường dùng sống, có khi tẩm với rượu rồi sấy khô hoặc tẩm với mật rồi đem sắc lấy nước đặc, sấy nhẹ đến khi khô thì tán thành bột mịn.

Bảo quản: Cho nguyên liệu vào trong lọ kín, để cho khô. Nếu dược liệu chuyển sang màu thâm đen, xông hơi diêm sinh hoặc phun với rượu rồi đem xóc lên là nguyên liệu có thể trở lại màu đỏ đẹp.

Thành phần hóa học

Trong câu kỷ tử có chứa các chất hóa học sau đây:

• Betain
• axit amin
• polysaccharid
• vitamin B1, B2, C,
• acid nicotinic
• Chất khoáng: Ca, P, Fe
• Amon sunfat
• Carotene, Riboflavin, Thiameme, Vitamin C, b-Sitosterol, Linoleic acid.

Câu kỷ tử có tác dụng gì? Cách dùng như thế nào?

Theo nghiên cứu y học hiện đại:

Theo nhiều kết quả nghiên cứu của y học hiện đại, cây kỷ tử có tác dụng dược lý sau đây:

• Cải thiện và điều tiết chức năng miễn dịch của cơ thể.
• Tăng cường khả năng hoạt động của hệ thống nội tiết khâu não – tuyến thượng thận – tuyến tiền liệt.
• Bảo vệ gan, ức chế sự lắng đọng mỡ trong gan, đẩy nhanh tốc độ tái sinh tế bào gan.
• Điều chỉnh rối loạn lipid máu.
• Hạ và làm chậm sự hình thành những mảng xơ vữa trong huyết quản.
• Hạ huyết áp và giãn mạch.
• Đấy nhanh tốc độ tạo huyết của tủy xương
• Chống oxy hóa, làm chậm quá trình lão hóa của cơ thể.
• Chống phóng xạ, ức chế sự phát triển của tế bào ung thư bên trong cơ thể.
• Hạ đường huyết.

Theo nghiên cứu y học cổ truyền:

Theo y học cổ truyền, câu kỷ tử có tác dụng sau đây:

• Bổ ích tinh huyết, cường thịnh âm đạo (theo Bản Thảo Kinh Tập Chú).
• Bổ ích tinh bất túc, an thần, minh mục (sáng mắt) (theo Dược Tính Bản Thảo).
• Nhuận phế, tư thận (theo Bản Thảo Cương Mục).
• Nhuận phế, bổ thận, sinh tân, ích khí (theo Bản Thảo Kinh Sơ).
• Bổ can, thận, minh mục, nhuận phế, sinh tinh huyết (theo Trung dược học).
• Tư dưỡng Can Thận (theo Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).

Chủ trị:

• Chứng âm huyết hư tổn, can thận âm hư, chứng tiêu khát, khái thấu, hư lao (theo Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược).
• Trị chứng xây xẩm, chóng mặt do huyết hư, đau thắt lưng, di tinh, tiểu đường (theo Trung Dược Học).

Tính vị: Câu kỷ tử có vị ngọt, tính bình.

Quy kinh: Vị thuốc quy vào kinh Can, Thận, Phế.

Liều dùng và cách dùng:

• Liều dùng: từ 8  – 20 gam.
• Cách dùng: Dùng độc vị hoặc phối hợp với các vị thuốc khác.

Bài thuốc

Vị thuốc được ứng dụng trong các bài thuốc sau đây:

Tác dụng của câu kỷ tử với da mặt trị mặt nám, da dẻ sần sùi:

• Chuẩn bị: 10 cân câu kỷ tử, 3 cân sinh địa.
• Thực hiện: Đem tất cả các nguyên liệu trên tán thành bột. Khi dùng, lấy ra 1 muỗng uống kèm một ly nước ấm, dùng 3 lần/ ngày.

Trị chảy nước mắt do can hư:

• Chuẩn bị: 960 gam câu kỹ tử.
• Thực hiện: Cho nguyên liệu vào trong túi vải, đem ngâm rượu, đậy kín, ủ kĩ trong 21 ngày.

Trị đau mắt đỏ, mắt sinh mộng thịt:

• Chuẩn bị: câu kỷ tử.
• Thực hiện: Giã lấy nước, điểm lên khóe mắt. Thực hiện 3 – 4 lần/ ngày.

Trị can thận âm hư, ra mồ hôi trộm, sốt về chiều, mắt mờ, đau rít sáp trong mắt

• Chuẩn bị: 12 gam Câu kỷ tử, Cúc hoa, 16g Thục địa, 8g Sơn dược, 6g Phục linh, Đơn bì.
• Thực hiện: Đem tất cả dược liệu trên tán thành bột, làm hoàn. Ngày dùng 12 gam chia làm 2 lần uống, dùng kèm với nước muối nhạt.

Trị suy nhược cơ thể vào mùa hè:

• Chuẩn bị: Câu kỷ tử, Ngũ vị tử.
• Thực hiện: Đem tán các nguyên liệu trên với nước sôi, uống thay trà.

Trị bệnh viêm gan mạn tính, xơ gan do âm hư:

• Chuẩn bị: Mạch môn 12g, Bắc sa sâm 12g, Đương qui 12g, Sinh địa 24 – 40g, Xuyên luyện tử 6g, Kỷ tử 12 – 24g.
• Thực hiện: Sắc nước uống.

Trị thận hư, đau lưng, mỏi gối, di tinh, huyết trắng ra nhiều:

• Chuẩn bị: Sơn dược (sao) 160g, Thục địa 320g, Câu kỷ tử 160g, Ngưu tất 120g, Thỏ ty tử 160g, Sơn thù nhục 160g, Quy bản (sao) 160g, Lộc giao (sao) 160g.
• Thực hiện: Đem tán đều tất cả các nguyên liệu trên thành bột mịn làm hoàn. Dùng 12  -16 gam mỗi ngày, 2 –  3 lần/ ngày.

Trị hoa mắt, suy giảm thị lực, cườm mắt tuổi già, đục thủy tinh thể:

• Chuẩn bị: Sơn thù 1690, Thục địa 320g, Sơn dược 160g, Câu kỷ tử 80g, Phục linh 80g, Đơn bì 80g, Cúc hoa 120g, Câu kỷ tử 120g.
• Thực hiện: Tán các nguyên liệu trên thành bột, dùng 2  -3 lần/ ngày, mỗi lần từ 10  – 12 gam thuốc.

Bổ thận, sinh tinh, tăng chất lượng tinh trùng:

• Chuẩn bị: câu kỷ tử 50g, nhục thung dung 100g, Thục địa 100g, huỳnh tinh 100g, sinh địa 50g, hắc táo nhân 40g, dâm dương hoắc 50g, quy đầu 50g, cốt toái bổ 40g, cam cúc hoa 30g, xuyên ngưu tất 40g, nhân sâm 40g, xuyên tục đoạn 40g, bắc kỳ 50g, đỗ trọng 50g, phòng đảng sâm 50g, đan sâm 40g, đại táo 30 quả, lộc nhung 20g, trần bì 20g, lộc giác giao 40g.
• Thực hiện: Sắc uống.

Trị dạ dày viêm teo mạn tính:

• Chuẩn bị: Cây kỷ tử.
• Thực hiện: Rửa sạch dược liệu, sao khô, giã nát, đóng gói. Mỗi ngày lấy ra 20 gam uống, dùng khi bụng đói. Sau 2 tháng là hoàn tất một liệu trình. Trong thời gian điều trị, ngưng các loại thuốc khác.

Kiêng kỵ

Không dùng vị thuốc câu kỷ tử cho các đối tượng sau đây:

• Phụ nữ đang mang thai.
• Người có tỳ vị thấp trệ, tỳ vị hư nhược, tiêu chảy kéo dài.

Trên đây là một số thông tin về vị thuốc câu kỷ tử. Để đảm bảo tính an toàn và hiệu  quả khi dùng thuốc, bạn nên liên hệ với chuyên gia để được tư vấn bài thuốc, cách dùng, liều dùng phù hợp.